हल्ला मात्र होइन, तथ्य र समाधान खोज्ने समय हो

नेपालमा आलोचना गर्नेको संख्या धेरै छ, तर समाधान दिने मानिस कम छन्। अध्ययन, अनुसन्धान, तथ्य, र तर्कभन्दा भावनामा आधारित निष्कर्ष निकाल्ने प्रवृत्ति हाम्रो समाजमा गहिरो छ। चर्को स्वरमा बोलेको कुरा सत्य ठान्ने, भीडको समर्थनलाई यथार्थ मान्ने, र दोष दिन मै रमाउने सोचले देशलाई पछि धकेलिरहेको छ।

तर, के यो समस्या सधैं रहने हो ? होइन। हामीले वैज्ञानिक सोच, तथ्यमा आधारित बहस, र व्यवहारिक समाधान अपनायौं भने समाज सुधार्न सकिन्छ। अन्य विकसित देशहरूले अपनाएका केही रणनीतिहरू हेरौं, जसले नेपालका समस्याहरू समाधान गर्न सहयोग गर्न सक्छ।

- समस्या: भावना, भीड र हल्लाले दिशा दिने संस्कृति हावि रहेको छ ।

- नेपालमा नीति, समाज, र विकासका विषयमा बहस हुँदा निम्नलिखित समस्या हरु देखा पर्ने गर्छन् ।

1). भावनामा आधारित निष्कर्ष:

- “मलाई लाग्छ” भन्ने आधारमा कुरा गर्ने प्रवृत्ति हावि  छ।

- अध्ययन वा अनुसन्धान बिना कुनै कुरा सही वा गलत भनेर निष्कर्ष निकालिन्छ।

-जब  वैज्ञानिक सोचभन्दा व्यक्तिगत आस्था हावी हुन्छ।

2. भीड र गलत सूचनाको प्रभाव:

- भीडले जुन कुरा धेरै दोहोर्याउँछ, त्यसलाई नै सत्य मानिन्छ।

- सामाजिक सञ्जालमा हल्ला धेरै छ, सत्य जाँच्ने बानी भने कम छ।

3. चर्को स्वरलाई नेतृत्व ठान्ने प्रवृत्ति हावि :

- तथ्यका आधारमा विचार राख्नेभन्दा चर्को आवाजमा बोल्ने मान्छे 'नेता' बन्ने चलन छ।

- समाधान दिनेभन्दा आलोचना गर्ने मान्छेलाई बढी महत्त्व दिइन्छ।

अन्य देशहरूबाट हामिले के सिक्न सक्छौं ?

१). फिनल्यान्ड:( शिक्षा प्रणाली सुधार गरेर सोच्ने तरिका बदल्नु)

बैज्ञानिक आधार :

- फिनल्यान्डको शिक्षा प्रणाली अनुसन्धान, तर्क, र आलोचनात्मक सोचमा केन्द्रित छ। बच्चाहरुलाई सानैदेखि "Bloom's Taxonomy" (ज्ञान, बुझाइ, अनुप्रयोग, विश्लेषण, संश्लेषण, मूल्याङ्कन) अनुसार सिकाइन्छ।

नेपालमा के गर्न सकिन्छ ?

-रटानमुखी शिक्षालाई वैज्ञानिक सोचतर्फ लैजानुपर्छ।

- विद्यार्थीलाई प्रश्न गर्न र अनुसन्धान गर्न सिकाउनुपर्छ।

- तथ्यमा आधारित बहस गर्ने संस्कृति विद्यालयबाटै सुरु गर्नुपर्छ।

२). जर्मनी: (आलोचना होइन, समाधानको बहस)

बैज्ञानिक आधार :

- जर्मनीमा नीति निर्माण गर्दा "Deliberative Democracy" अपनाइन्छ, जहाँ जनता, विज्ञ, र सरकारबीच गहिरो छलफल हुन्छ। यसले भावना होइन, तथ्यका आधारमा निर्णय लिने संस्कृतिलाई बढावा दिन्छ।

नेपालमा के गर्न सकिन्छ ?

- सामाजिक सञ्जालमा हल्ला फैलाउने होइन, तथ्यमा आधारित बहस गर्ने प्रवृत्ति विकास गर्नुपर्छ।

-  मिडियाले समस्यालाई सनसनीपूर्ण बनाउने होइन, समाधान खोज्ने कार्यलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

३) . जापान: ( अनुशासन र जिम्मेवारीको संस्कृति)

बैज्ञानिक आधार:

- जापानमा "Kaizen" सिद्धान्त अपनाइन्छ, जसले सानो-सानो सुधारलाई निरन्तरता दिन जोड दिन्छ। यहाँ "Accountability Culture" छ, जसअनुसार नेतालाई मात्र होइन, प्रत्येक नागरिकलाई आफ्नो जिम्मेवारी बारे सचेत बनाइन्छ।

नेपालमा के गर्न सकिन्छ ?

- सरकारको मात्रै होइन, नागरिक स्तरमै पनि अनुशासन बढाउनु आवश्यक छ।

- नेतृत्व चयन गर्दा केवल चर्को बोल्नेलाई होइन, उत्तरदायी र व्यावहारिक सोच राख्नेलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

- शिक्षा, कार्यालय संस्कृति, र सामाजिक व्यवहारमा ‘छोटो समयमा सुधार गर्ने’ (Kaizen) सोच लागू गर्नुपर्छ।

नेपालमा सुधारका व्यावहारिक उपायहरू:

नेपाललाई सही दिशामा लैजान केहि तल दिएको अनुसार  सुधार  गर्न आवश्यक देखिन्छ ।।

१). भावनात्मक सोच होइन, वैज्ञानिक सोच अपनाऔं:

-कुनै पनि समाचार वा जानकारी प्राप्त गर्दा त्यसको सत्यता प्रमाणित गरौं।

-‘मलाई लाग्छ’ होइन, ‘अनुसन्धानले देखाएको छ’ भन्ने आधारमा विचार राखौं।

- विद्यालयदेखि नै आलोचनात्मक सोच सिकाउने व्यवस्था गरौं।

२). समस्या होइन, समाधान खोज्ने संस्कृति विकास गरौं:

- मिडियाले केवल समस्या देखाउने होइन, समाधान खोज्ने कार्यक्रम ल्याउनुपर्छ।

- नीति निर्माण गर्दा विज्ञ, वैज्ञानिक, र अनुसन्धानकर्ताको सहभागिता बढाउनुपर्छ।

- भीडको पछि लाग्ने होइन, तथ्य बुझेर निर्णय गर्ने बानी बसालौं।

३. सामाजिक सञ्जालमा हल्ला होइन, तथ्यमा आधारित बहस गरौं:

- गलत सूचना फैलिएको देख्दा त्यसलाई रोक्ने प्रयास गरौं।

- सत्यता पत्ता लगाउने ‘Fact-Checking’ प्लेटफर्महरू  निर्माण गरौं।

-कुनै पनि कुरालाई शेयर गर्ने वा समर्थन गर्नु अघि उक्त कुरामा  अनुसन्धान गर्ने शैलि अपनाउन सक्नु पर्यो 

४). नेतृत्वमा तार्किक र उत्तरदायी व्यक्ति छानौं

- जसले चर्को स्वरमा कराउँछ, उही नै  नेता होइन।

- जसले  समाधान दिन सक्छ, जसले वैज्ञानिक सोच राख्न सक्छ , उसलाई  नै नेतृत्वमा ल्याउनुपर्छ।

- मतदान गर्दा  आवेग लाइ  होइन, योग्यता र सिद्धान्तलाई आधार बनाएर मतदान गरौ ।

५). सबै नागरिकले आफ्नो जिम्मेवारी बुझ्नु पर्छ ।

- "सरकारले मात्र गर्ने" भन्ने सोच हटाएर नागरिक तहबाट सुधार को बाताबरण सुरु गरौं।

 - सार्वजनिक स्थान सफा राख्ने, कर तिर्ने, ट्राफिक नियम पालना गर्ने, गलत प्रवृत्तिको विरोध गर्ने जस्त अन्य  यी साना सुधारले ठूलो परिवर्तन ल्याउँन सकिन्छ ।

निष्कर्ष:

नेपालको समस्या सुधार्न ठूलै चमत्कारको आवश्यकता छैन। यदि हामीले वैज्ञानिक सोच अपनाउँछौं, तथ्यमा आधारित निर्णय गर्छौं, समाधान खोज्ने प्रवृत्ति विकास गर्छौं, र जिम्मेवारी लिन्छौं भने समाजमा ठूलो सुधार आउन सक्छ।

हामीले फिनल्यान्डबाट शिक्षा सुधार सिक्न सक्छौं, जर्मनीबाट तथ्यमा आधारित बहस गर्ने संस्कृति अपनाउन सक्छौं, र जापानबाट अनुशासन र उत्तरदायित्व सिक्न सक्छौं।

अब समय आएको छ हामीले भीडको पछि लाग्ने होइन, तथ्य र समाधान खोज्ने नागरिक बन्नुपर्छ। किनभने देश परिवर्तन भीडले होइन, सचेत नागरिकले  नै गर्छ।